Endometriose

Endometriose is een complexe aandoening waarbij het weefsel dat normaal gesproken de binnenkant van de baarmoeder (het endometrium) bekleedt, buiten de baarmoeder groeit. Dit kan pijn en andere problemen veroorzaken, vooral tijdens de menstruatie. Het weefsel reageert op de maandelijkse hormonale cyclus, wat leidt tot ontstekingen, verklevingen en littekenvorming in de buikholte. Meestal migreren de endometriumcellen in het kleine bekken ter hoogte van ovaria, tuba, Douglasholte, colon of blaas. Endometriose wordt in het algemeen beschouwd als een goedaardige (benigne) chronische inflammatoire aandoening.

Endometriose treft tot 10 procent van de vrouwen in de vruchtbare jaren. Hoeveel endometriose voorkomt is niet precies bekend. De schattingen verschillen tussen 2 tot 10 procent binnen de algemene vrouwelijk populatie, en tot 50 procent bij de groep vrouwen met een vruchtbaarheidsprobleem [1]. Er is sprake van wereldwijde onder diagnostisering wegens cultuurafhankelijk gebruik van zorg vooral in ontwikkelingslanden.

Het endometrium is het slijmvlies dat de binnenkant van de baarmoeder bekleedt. Onder invloed van de hormonale cyclus verdikt het endometrium zich elke maand om een bevruchte eicel te kunnen ontvangen. Dit proces wordt gereguleerd door oestrogeen en progesteron.

Bij endometriose groeit endometriumachtig weefsel buiten de baarmoeder, bijvoorbeeld op de eierstokken, eileiders, darmen of blaas. Dit weefsel reageert nog steeds op de hormonale cyclus, wat leidt tot:

Bij endometriose is er sprake van verschillende veroorzakende pathologische werkingsmechanismen:

1)        Verstoorde decidualisatie in de luteale fase van de vrouwelijke cyclus.

Bij endometriose vormen de stromacellen zich niet of te weinig om tot deciduacellen. Dit wordt veroorzaakt doordat het progesteronniveau onvoldoende toeneemt of omdat progesteron onvoldoende op zijn receptor kan binden. Hierdoor vindt de influx van glucose en vetcellen niet plaats en kan de genexpressie niet plaatsvinden.  

2)        Progesteron resistentie in de stromacellen

Endometriosepatiënten hebben minder progesteron-receptor B en progesteron- membraancomponent 2 in met name de stromacellen van het endometrium. De stromacellen worden aangezet door progesteron om het epitheel te informeren in de tweede fase van de cyclus.

Bovendien hebben endometriosepatiënten een deficiëntie en/of verstoorde stofwisseling van vitamine A. Vitamine A is belangrijk voor virale afweer, deze is door een tekort verzwakt.

Deze beide blokkades leiden ertoe dat het epitheel niet geïnformeerd wordt dat het in de tweede fase van de cyclus zit. Er vindt daardoor geen neutralisatie plaats van E2 (actieve estradiol) naar E1 (inactieve estronen).

3)        Verstoorde aanmaak van de extracellulaire matrix.

In het serum van endometriosepatiënten is geconstateerd dat ze antistoffen hebben tegen hun eigen enzym Exotosin Like 3 (EXTL3). Dit remt de aanmaak van HSPG. HSPG’s zijn de verbindende structuren in de extracellulaire matrix. [4] 10 procent van de vrouwen breken deze structuren zelf actief af [5]. Het verlies van HSPG’s leidt tot rondzwervende endometriumcellen door verstoring van de matrix.

Endometriose is een consequentie van een succesvol doorgedreven antivirale strategie van ons lichaam. Veel vaginaal oncogene virussen (HPV bijv. ) gebruiken het membraan gebonden HSPG als een specifieke receptor voor toegang via de endometrium cellen [5]. Door hun eigen HSPG af te breken komen de virussen niet binnen, de strategie blijkt effectief [2].

De leefstijl en -omgeving spelen een rol in de toename van de symptomen van endometriose. De risicofactoren voor endometriose zijn in onze westerse omgeving in grote mate aanwezig en deze omgevingsfactoren werken als een katalysator voor endometriose:

1.        Chronische psycho-emotionele stress

Psycho-emotionele stress verergert endometriose. Veel genen die effect hebben op het endometrium worden beïnvloed door chronische psycho-emotionele stress [6]

2.        Omgevingstoxines

PCB’s met dioxinestructuur verergeren endometriose [7]. PCB’s stimuleren het enzym (17β-HSD7) welke de aanmaak van E2 overstimuleert. In de tweede fase van de cyclus willen we niet te veel E2 hebben, dan hoort dit juist geïnactiveerd te worden. 

3.        Disbalans in het darmmicrobioom

Een verstoord darmmicrobioom kan de oestrogeenhuishouding beïnvloeden, doordat bepaalde darmbacteriën (het estroboloom) actief zijn in het recyclen van oestrogeen. Hierdoor kunnen verhoogde oestrogeenspiegels de groei van endometrioseweefsel verder stimuleren. Ook dragen darmontstekingen bij aan de algehele ontstekingslast, wat de symptomen van endometriose kan verergeren. Disbalans van de darmen houdt sterk verband met een afname van de productie van butyraat. Butyraat speelt een belangrijke rol bij het onderhoud van de darmbarrière, het dempen van het immuunsysteem en het optimaliseren van het functioneren van de mitochondriën. Butyraat kan ook melatonine induceren [1].

De symptomen zijn zeer divers en hebben veel overlap met verschillende (non)gynaecologische aandoeningen zoals infectie prikkelbare darm syndroom (IBS), cystitis, depressie. De meest voortkomende symptomen zijn:

Leefstijlfactoren beïnvloeden de symptomen bij endometriose. Specifiek voor de endometriose raden we aan: 

1) Het stellen van de diagnose is mogelijk met behulp van enkele onderzoeken bij een gynaecoloog. Mogelijke gynaecologische onderzoeken zijn:

2) Analyse van toxische (zware metalen) belasting

Type test: urine

Doel: Eventueel ter bepaling van toxische belasting

 [1]         Anderson G. Endometriosis Pathoetiology and Pathophysiology: Roles of Vitamin A, Estrogen, Immunity, Adipocytes, Gut Microbiome and Melatonergic Pathway on Mitochondria Regulation. Biomol Concepts 2019;10:133–49. https://doi.org/10.1515/bmc-2019-0017.

[2]          Deryabin P, Griukova A, Nikolsky N, Borodkina A. The link between endometrial stromal cell senescence and decidualization in female fertility: the art of balance. Cell Mol Life Sci 2020;77:1357–70. https://doi.org/10.1007/s00018-019-03374-0.

[3]          Bulun S, Cheng Y-H, Pavone M, Yin P, Imir G, Utsunomiya H, et al. 17β-Hydroxysteroid Dehydrogenase-2 Deficiency and Progesterone Resistance in Endometriosis. Semin Reprod Med 2010;28:044–50. https://doi.org/10.1055/s-0029-1242992.

[4]          Aints A, Mölder S, Salumets A. EXTL3-interacting endometriosis-specific serum factors induce colony formation of endometrial stromal cells. Sci Rep 2019;9:12562. https://doi.org/10.1038/s41598-019-48840-8.

[5]          Cagno, Tseligka, Jones, Tapparel. Heparan Sulfate Proteoglycans and Viral Attachment: True Receptors or Adaptation Bias? Viruses 2019;11:596. https://doi.org/10.3390/v11070596.

[6]          Wu J, Lin S, Kong S. Psychological Stress and Functional Endometrial Disorders: Update of Mechanism Insights. Front Endocrinol 2021;12:690255. https://doi.org/10.3389/fendo.2021.690255.

[7]          Eskenazi B, Mocarelli P, Warner M, Samuels S, Vercellini P, Olive D, et al. Serum dioxin concentrations and endometriosis: a cohort study in Seveso, Italy. Environ Health Perspect 2002;110:629–34. https://doi.org/10.1289/ehp.02110629.

[8]          Rier S. Environmental Dioxins and Endometriosis. Toxicol Sci 2002;70:161–70. https://doi.org/10.1093/toxsci/70.2.161.

[9]          Fang L, Gu C, Liu X, Xie J, Hou Z, Tian M, et al. Metabolomics study on primary dysmenorrhea patients during the luteal regression stage based on ultra performance liquid chromatography coupled with quadrupole-time-of-flight mass spectrometry. Mol Med Rep 2017;15:1043–50. https://doi.org/10.3892/mmr.2017.6116.

[10]       Yamagata Y, Takaki E, Shinagawa M, Okada M, Jozaki K, Lee L, et al. Retinoic acid has the potential to suppress endometriosis development. J Ovarian Res 2015;8:49. https://doi.org/10.1186/s13048-015-0179-6.

[11]       Yalçın Bahat P, Ayhan I, Üreyen Özdemir E, İnceboz Ü, Oral E. Dietary supplements for treatment of endometriosis: A review. Acta Biomed Atenei Parm 2022;93:e2022159. https://doi.org/10.23750/abm.v93i1.11237.

[12]       Anastasi E, Scaramuzzino S, Viscardi MF, Viggiani V, Piccioni MG, Cacciamani L, et al. Efficacy of N-Acetylcysteine on Endometriosis-Related Pain, Size Reduction of Ovarian Endometriomas, and Fertility Outcomes. Int J Environ Res Public Health 2023;20:4686. https://doi.org/10.3390/ijerph20064686.

[13]       Mirzaei N, Sadatmahalleh SJ, Rouholamin S, Nasiri M. Effect of silymarin on Interleukin-6 level and size of endometrioma lesions in women with ovarian endometriosis: a randomized, double-blind placebo-controlled trial 2022. https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-1632161/v1.

[14]       Sharifi M, Rajabpoor Nikoo N, Badehnoosh B, Shafabakhsh R, Asemi R, Reiter RJ, et al. Therapeutic effects of melatonin on endometriosis, targeting molecular pathways: Current knowledge and future perspective. Pathol - Res Pract 2023;243:154368. https://doi.org/10.1016/j.prp.2023.154368.

[15]       Schwertner A, Conceição Dos Santos CC, Costa GD, Deitos A, De Souza A, De Souza ICC, et al. Efficacy of melatonin in the treatment of endometriosis: A phase II, randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Pain 2013;154:874–81. https://doi.org/10.1016/j.pain.2013.02.025.

[16]       Yadav M, Kumar V, Sandal N, Chauhan MK. Quantitative evaluation of Chlorella vulgaris for removal of toxic metals from body. J Appl Phycol 2022;34:2743–54. https://doi.org/10.1007/s10811-021-02640-8.