Inleiding

Er zijn verschillende soorten darmbacteriën die therapeutisch als probioticum kunnen worden ingezet. De bekendste zijn waarschijnlijk de Lactobacillen en Bifidobacteriën. Minder bekend, maar daarmee niet minder belangrijk, is de sporevormende bacterie Bacillus coagulans. Toch is dit een bacterie die in de gereedschapskist van een goede therapeut niet mag ontbreken. In dit artikel leggen we je uit waarom we dat vinden.

Waarom is Bacillus coagulans zo bijzonder?

Anders dan de meest andere bacteriën, is Bacillus coagulans een zogenoemde sporevormende bacterie.

Sporevormende bacteriën kunnen een endospore vormen. Een endospore is een soort kapsel waarin de bacterie het erfelijk materiaal opslaat. In deze endospore-vorm is de bacterie als het ware in rust, zodat hij in ongunstige omstandigheden kan overleven. Er vindt in deze fase geen normale celstofwisseling en -deling plaats. Als de omstandigheden gunstiger zijn, komt de bacterie weer tot leven.

Vanwege deze bijzondere kwaliteit kan de Bacillus coagulans bijvoorbeeld overleven in de zure omgeving van de maag. Hierdoor komt hij intact in de darm aan waar hij weer tot leven komt en het darmmicrobioom positief kan beïnvloeden [1].

In de darm oefent Bacillus coagulans een positieve invloed uit op de samenstelling van het darmmicrobioom; omdat hij melkzuur produceert zorgt hij daar voor een zuurder darmmilieu [2]. Een zuur milieu is gunstig voor de overleving en reproductie van gunstige darmbacteriën. Zo helpt hij om de familie van de Lactobacillen in de darm te versterken [3] en de groei te stimuleren van de belangrijke commensale bacteriën Faecalibacterium Prausnitzii [4] en Akkermansia muciniphila [5]. Bacillus coagulans is daarmee een heel belangrijke bacterie om een gezond darmmicrobioom te ondersteunen.

Bij welke indicaties zet je Bacillus coagulans zeker in?

Het spreekt voor zich dat een probioticum zoals Bacillus coagulans in ieder geval ingezet wordt bij mensen met darmklachten. In de wetenschappelijke literatuur zie je dat de therapeutische waarde van deze sporevormende bacterie inderdaad vooral ligt bij allerlei darmaandoeningen. Hieronder een kort overzicht van de belangrijkste toepassingsgebieden die zijn beschreven.

Prikkelbaredarmsyndroom

De meeste onderzoeken naar de werking van Bacillus coagulans zijn gedaan bij mensen met het prikkelbaredarmsyndroom (PDS). Bij dit syndroom horen klachten zoals een opgeblazen gevoel, braken, diarree (en/of obstipatie), buikpijn en een verhoogde (en/of verlaagde) ontlastingsfrequentie. PDS kan op deze manier een negatieve impact hebben op de ervaren kwaliteit van leven.

Er zijn verschillende onderzoeken van goede kwaliteit die het positieve effect van Bacillus coagulans op de klachten van PDS bij volwassenen onderbouwen. Daarbij wordt uitgegaan van een dosering van minimaal 2 miljard CFU (KVE) per dag gedurende 8 weken tot 3 maanden [6–8]. Maar ook bij kinderen tussen 4 en 12 jaar is deze bacterie effectief in het verlichten van PDS-klachten [9].

Diarree (acuut of antibiotica-geassocieerd)

Diarree is een veel voorkomende vorm van waterige ontlasting. Diarree kan zowel acuut optreden (bijvoorbeeld na besmetting met een pathogeen) of het gevolg zijn van het gebruik van antibiotica. In beide gevallen kun je Bacillus coagulans inzetten. Deze sporevormende bacterie blijkt namelijk effectief bij het behandelen van acute diarree [2,6]. Tegelijkertijd laat onderzoek onder kinderen ook zien dat hij preventief kan worden ingezet om antibiotica-geassocieerde diarree te voorkomen [2,10].

Obstipatie

Obstipatie is het andere uiterste van het ontlastingsspectrum. Bij obstipatie is er juist te veel water aan de ontlasting onttrokken waardoor deze erg hard en vast wordt. Ook hier kan Bacillus coagulans met succes worden ingezet, zo blijkt uit een dubbelblind, placebo-gecontroleerd onderzoek onder 100 volwassenen met de diagnose functionele constipatie.

Volgens de definitie die men in de reguliere geneeskunde aanhoudt, is er sprake van functionele constipatie als de ontlasting niet frequent komt, hard en/of heel volumineus is, als er sprake is van ontlastingsincontinentie en als ontlasten pijnlijk is. En dit alles zonder dat er voor deze klachten een reguliere medische oorzaak kan worden gevonden.

Na vier weken toediening van Bacillus coagulans (2 miljard CFU per dag) had 98% van de deelnemers in de probioticagroep een normale ontlastingsfrequentie. Ook waren klachten die verband houden met obstipatie, zoals pijnlijke ontlasting en buikpijn, significant afgenomen [11].

Uit ander onderzoek komt naar voren dat toediening van Bacillus coagulans gedurende 2 weken al effectief kan zijn. Ook dit betrof een dubbelblind, placebo-gecontroleerd en gerandomiseerd onderzoek en wel onder 297 volwassenen met functionele constipatie [12].

SIBO

Bij SIBO is er sprake van een overgroei van bacteriën in de dunne darm, vandaar de naam Small Intestinal Bacterial Overgrowth. SIBO is een serieuze aandoening omdat deze niet alleen kan leiden tot gastro-intestinale klachten maar ook tot malabsorptie. Er ontstaat dan een voedingsstoffentekort in het lichaam.

Regulier wordt bij SIBO vaak een antibioticum ingezet om deze overgroei aan bacteriën aan te pakken. Onderzoek laat echter zien dat het aanvullend toedienen van Bacillus coagulans in combinatie met Fructo-oligosachariden (FOS) zorgt voor een betere uitkomst van de behandeling op de lange duur dan bij gebruik van alleen een antibioticum. Zo is door toediening van Bacillus coagulans en FOS de kans op een negatieve SIBO ademtest na zes maanden significant groter. Ook nemen de gastro-intestinale klachten, waaronder buikpijn, fors af [13].

Dysbiose

Hiervoor hebben we gezien, dat Bacillus coagulans positief effect heeft op de zuurgraad in de darmen en daardoor de groei stimuleert van een aantal van onze belangrijke commensale microben zoals: Lactobacillus, Bifidobacterium, Faecalibacterium prausnitzii en Akkermansia muciniphila. Dit maakt Bacillus coagulans een belangrijke bacterie om in te zetten bij mensen met een dysbiose. Bij een dysbiose is namelijk sprake van een verstoring in de balans tussen de commensale bacteriën en de pathogene bacteriën zoals bijvoorbeeld gram-negatieve, LPS-bevattende bacteriën. Bacillus coagulans kan dus deze balans helpen verbeteren.

Bacillus coagulans ook inzetbaar bij vaginale klachten

Naast inzetbaar bij darmklachten blijkt Bacillus coagulans ook heel mooi te werken bij vaginale klachten, zeker als deze veroorzaakt worden door een verstoring van het vaginale microbioom. Dit volgt uit een kleinschalig onderzoek onder 70 vrouwen in de vruchtbare leeftijd die te maken hadden met vaginale klachten zoals vaginale afscheiding, jeuk, irritatie of een branderig gevoel rondom de vagina.

In het onderzoek werd Bacillus coagulans ingezet in de vorm van een vaginale douche aangevuld met een vaginaal in te brengen capsule met Bacillus coagulans. Beide producten (de douche en de vaginale capsule) bevatten 1 miljard CFU van de bacterie. Dit bleek de pH in het vaginale gebied zodanig gunstig te beïnvloeden dat vaginale klachten significant afnamen [14]. Het oplossen van Bacillus coagulans in handwarm water en daarmee vaginaal spoelen lijkt dus een zinvolle interventie bij vaginale klachten.

Kennis in de praktijk

Bij verstoringen in het darmmicrobioom of vaginale microbioom denken we al snel aan de inzet van probiotica. De nadruk ligt dan vaak op bacteriën uit de families Lactobacillus en Bifidobacterium. Dat is natuurlijk een prima keuze. Als echter het milieu in de darmen of vagina heel erg verstoord is, kan dat tot gevolg hebben dat deze ‘traditionele’ probiotica meer moeite hebben om het tij te keren.

In dat geval is het starten met de inzet van Bacillus coagulans de beste zet. Deze sporevormende bacterie kan namelijk goed overleven in een ongunstigere omgeving. Hij is dus bij uitstek geschikt om de weg vrij te maken voor verbetering van deze omgeving. Daarbij stimuleert hij de groei van belangrijke commensale bacteriën zoals Lactobacillus, Faecalibacterium Prausnitzii en Akkermansia Muciniphila.

Zo kan stap-voor-stap het darm- en/of vaginale milieu worden verbeterd en kan het lokale microbioom zich herstellen. Het valt dan te verwachten dat klachten die het gevolg zijn van een verstoring van dit microbioom zullen afnemen.

Referenties

1. Natura Foundation. Probiotica [Internet]. Probiotica monografie. 2021 [cited 2021 May 5]. Available from: https://www.naturafoundation.nl/kenniscentrum/monografie/47/probiotica

2. Mu Y, Cong Y. Bacillus coagulans and its applications in medicine. Benef Microbes. 2019 Jul 10;10(6):679–88.

3. Kang S, Park MY, Brooks I, Lee J, Kim SH, Kim JY, et al. Spore-forming Bacillus coagulans SNZ 1969 improved intestinal motility and constipation perception mediated by microbial alterations in healthy adults with mild intermittent constipation: A randomized controlled trial. Food Res Int Ott Ont. 2021 Aug;146:110428.

4. Nyangale EP, Farmer S, Cash HA, Keller D, Chernoff D, Gibson GR. Bacillus coagulans GBI-30, 6086 Modulates Faecalibacterium prausnitzii in Older Men and Women. J Nutr. 2015 Jul;145(7):1446–52.

5. Wang Y, Lin J, Cheng Z, Wang T, Chen J, Long M. Bacillus coagulans TL3 Inhibits LPS-Induced Caecum Damage in Rat by Regulating the TLR4/MyD88/NF-κB and Nrf2 Signal Pathways and Modulating Intestinal Microflora. Oxid Med Cell Longev. 2022 Feb 7;2022:5463290.

6. Gupta AK, Maity C. Efficacy and safety of Bacillus coagulans LBSC in irritable bowel syndrome: A prospective, interventional, randomized, double-blind, placebo-controlled clinical study [CONSORT Compliant]. Medicine (Baltimore). 2021 Jan 22;100(3):e23641.

7. Madempudi RS, Ahire JJ, Neelamraju J, Tripathi A, Nanal S. Randomized clinical trial: the effect of probiotic Bacillus coagulans Unique IS2 vs. placebo on the symptoms management of irritable bowel syndrome in adults. Sci Rep. 2019 Aug 21;9(1):12210.

8. Majeed M, Nagabhushanam K, Natarajan S, Sivakumar A, Ali F, Pande A, et al. Bacillus coagulans MTCC 5856 supplementation in the management of diarrhea predominant Irritable Bowel Syndrome: a double blind randomized placebo controlled pilot clinical study. Nutr J. 2016 Feb 27;15:21.

9. Sudha MR, Jayanthi N, Aasin M, Dhanashri RD, Anirudh T. Efficacy of Bacillus coagulans Unique IS2 in treatment of irritable bowel syndrome in children: a double blind, randomised placebo controlled study. Benef Microbes. 2018 Jun 15;9(4):563–72.

10. Doron SI, Hibberd PL, Gorbach SL. Probiotics for prevention of antibiotic-associated diarrhea. J Clin Gastroenterol. 2008 Jul;42 Suppl 2:S58-63.

11. Madempudi RS, Neelamraju J, Ahire JJ, Gupta SK, Shukla VK. Bacillus coagulans Unique IS2 in Constipation: A Double-Blind, Placebo-Controlled Study. Probiotics Antimicrob Proteins. 2020 Jun;12(2):335–42.

12. K M, M N, K M, J N. Effects of dietary fiber with Bacillus coagulans lilac-01 on bowel movement and fecal properties of healthy volunteers with a tendency for constipation. Biosci Biotechnol Biochem [Internet]. 2015 [cited 2022 Oct 26];79(2). Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25338680/

13. Khalighi AR, Khalighi MR, Behdani R, Jamali J, Khosravi A, Kouhestani S, et al. Evaluating the efficacy of probiotic on treatment in patients with small intestinal bacterial overgrowth (SIBO)--a pilot study. Indian J Med Res. 2014 Nov;140(5):604–8.

14. Tsimaris P, Giannouli A, Tzouma C, Athanasopoulos N, Creatsas G, Deligeoroglou E. Alleviation of vulvovaginitis symptoms: can probiotics lead the treatment plan? Benef Microbes. 2019 Dec 9;10(8):867–72.