Psychobiotica: de stand van zaken

Regelmatig vertellen we u dat de darm en de hersenen met elkaar communiceren via de darm-hersenas. De communicatie tussen deze twee verloopt helaas niet altijd even soepel en kan een bron zijn van zowel lichamelijke als psychische klachten. Psychobiotica kunnen deze communicatie positief beïnvloeden.

In het lichaam zijn alle systemen met elkaar verbonden. De darm is via het darmspecifieke enterisch zenuwstelsel (ENS) verbonden met het centraal zenuwstelsel (CZS) [1]. De samenhang tussen het ENS en CZS wordt ook wel de darm-hersenas genoemd. Het microbioom lijkt een belangrijke rol te spelen in het samenspel tussen de darm en het brein [2].

Via bovengenoemde systemen beïnvloeden darmbacteriën onze stemming, hebben effect op onze eetlust en spelen een rol binnen onze biologische klok. Daarbij hebben de probiotische darmbacteriën een gunstig effect, mede omdat ze korteketenvetzuren produceren. Van deze kleine vetzuren is niet alleen aangetoond dat ze als voeding dienen voor de darmwand, maar ook dat ze een rol zouden kunnen spelen bij het verminderen van depressie, in ieder geval bij patiënten met chronische darmontstekingen [3].

Overigens heeft een disbalans tussen gunstige en ongunstige darmbewoners een negatief effect op de gezondheid. Ook een overgroei van pathogene bacteriën is ongunstig, omdat ze toxinen kunnen produceren die schadelijk zijn voor de gezondheid en de opname van voedingsstoffen kunnen belemmeren [4]. Zo zou overgroei van Clostridia en een gelijktijdige afname van bifidobacteriën betrokken kunnen zijn bij het ontstaan van autismespectrumstoornissen via de productie van exotoxinen en propionzuur [5].

De wetenschap die de interacties tussen darm en hersenen ten gunste van onze gezondheid wil beïnvloeden, wordt psychobiotica genoemd. Bij deze beïnvloeding spelen onder andere pre- en probiotica een rol. Prebiotica zijn fermenteerbare vezels die als voeding dienen voor gunstige darmbacteriën [6].

Het afgelopen decennium is vooral bij muizen aangetoond dat bacteriën in de darmen bepalend zijn voor de mate van stressbestendigheid, de werking van het immuunsysteem en zelfs voor leerprestaties en geheugen. Uit onderzoek bij ratten blijkt dat pre- en probiotica het gehalte brain-derived neurotrophic factor (BDNF) kunnen verhogen [7]. BDNF is nauw betrokken bij leer- en geheugenprocessen in de hersenen. Vermoedelijk werkt dit ook zo bij mensen.

Het onderzoek bij mensen neemt een steeds hogere vlucht. Het blijkt bijvoorbeeld uit zelfrapportage van patiënten dat probioticagebruik de stemming kan verbeteren [2]. Maar ook fysiologisch zijn er bewijzen voor een effect, zoals verlaagde cortisolniveaus (marker van stress) [8] en minder ontstekingen (die een rol spelen bij vrijwel alle moderne westerse ziektebeelden), dit laatste in ieder geval bij patiënten met colitis ulcerosa [9].

Darmbacteriën en depressie

Niet alleen stemming, maar ook depressie is gelinkt aan het functioneren van het microbioom. Een recente meta-analyse liet zien dat mensen met depressie een minder divers microbioom hebben vergeleken met een gezonde controlegroep. Dezelfde meta-analyse toonde aan dat een interventie met probiotica de symptomen van depressie kan doen verminderen [10].

Maar waaruit bestaat de interactie tussen bacteriën, darmen en hersenen eigenlijk? De belangrijkste spelers zijn het zenuwstelsel van de darmen, het immuunsysteem, de vaguszenuw en de hormonen en neurotransmitters in de darmen, waaronder serotonine en dopamine. Wat kunnen we eraan doen om dit systeem gunstig te beïnvloeden?

Meer dan alleen probiotica

Probiotica hebben gunstige effecten laten zien in onderzoek bij mensen. Toch bestaat psychobiotica uit veel meer dan alleen probiotica. Prebiotica – voeding voor gunstige darmbacteriën – zijn een ander kanaal waarlangs we darmbacteriën kunnen beïnvloeden. Maar ook (gefermenteerde) voeding en beweging hebben effect op de darmbacteriën [6,11].

Kortom, het lijkt er sterk op dat het potentieel van psychobiotica voor de therapeutische praktijk nog lang niet volledig ontsloten is. Meer onderzoek is echter nodig om de werkingsmechanismen die verantwoordelijk zijn voor het effect verder op te helderen.

Kennis in de praktijk

We zeggen het al jaren: de nutritionele behandeling van veel westerse aandoeningen begint in de darm. Dit lijkt ook te gelden voor de mentale component, zoals stemmings-, leer- en geheugenproblemen, stress en depressiviteit. Ook daarbij is de darm het absolute beginpunt. Naast een maatwerk behandeltraject met pre- en probiotica, spelen daarbij ook voeding en beweging een belangrijke rol. Zorg dus altijd voor een integrale benadering waarbij uiteindelijk alle aspecten van de leefstijl aan bod komen. Dit geeft de beste kans op vermindering van symptomen.

Referenties

1. Brinkman DJ, ten Hove AS, Vervoordeldonk MJ, Luyer MD, de Jonge WJ. Neuroimmune Interactions in the Gut and Their Significance for Intestinal Immunity. Cells. 2019 Jul 2;8(7):670.

2. Eisenstein M. Microbiome: Bacterial broadband. Nature. 2016 May;533(7603):S104–6.

3. Majeed M, Nagabhushanam K, Arumugam S, Majeed S, Ali F. Bacillus coagulans MTCC 5856 for the management of major depression with irritable bowel syndrome: a randomised, double-blind, placebo controlled, multi-centre, pilot clinical study. Food & Nutrition Research [Internet]. 2018 Jul 4 [cited 2021 May 26];62(0). Available from: http://www.foodandnutritionresearch.net/index.php/fnr/article/view/1218

4. Small intestinal bacterial overgrowth (SIBO) [Internet]. Available from: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/small-intestinal-bacterial-overgrowth/symptoms-causes/syc-20370168

5. Zhang Y-J, Li S, Gan R-Y, Zhou T, Xu D-P, Li H-B. Impacts of gut bacteria on human health and diseases. Int J Mol Sci. 2015 Apr 2;16(4):7493–519.

6. Monografie Prebiotica [Internet]. 2021. Available from: https://www.naturafoundation.nl/kenniscentrum/monografie/168/prebiotica

7. Savignac HM, Corona G, Mills H, Chen L, Spencer JPE, Tzortzis G, et al. Prebiotic feeding elevates central brain derived neurotrophic factor, N-methyl-D-aspartate receptor subunits and D-serine. Neurochem Int. 2013 Dec;63(8):756–64.

8. Kazemi A, Noorbala AA, Azam K, Djafarian K. Effect of prebiotic and probiotic supplementation on circulating pro-inflammatory cytokines and urinary cortisol levels in patients with major depressive disorder: A double-blind, placebo-controlled randomized clinical trial. Journal of Functional Foods. 2019 Jan;52:596–602.

9. Bjarnason I, Sission G, Hayee B. A randomised, double-blind, placebo-controlled trial of a multi-strain probiotic in patients with asymptomatic ulcerative colitis and Crohn’s disease. Inflammopharmacology. 2019 Jun;27(3):465–73.

10. Sanada K, Nakajima S, Kurokawa S, Barceló-Soler A, Ikuse D, Hirata A, et al. Gut microbiota and major depressive disorder: A systematic review and meta-analysis. J Affect Disord. 2020 Apr 1;266:1–13.

11. Monda V, Villano I, Messina A, Valenzano A, Esposito T, Moscatelli F, et al. Exercise Modifies the Gut Microbiota with Positive Health Effects. Oxid Med Cell Longev. 2017;2017:3831972.