Echinacea

Als bijna geen andere plant is de Echinacea bekend bij “het grote publiek”. Veel mensen gebruiken Echinacea tinctuur of tabletten ter verhoging van de weerstand, vooral wanneer de “R” in de maand is, men verkouden is of er een griepgolf heerst. Echinacea purpurea kreeg onlangs veel aandacht omdat het waarschijnlijk effectief is bij Coronavirussen, zoals SARS en MERS, vanwege zijn antivirale werking en zelfs preventief effect lijkt te hebben tegen deze virussen. 

Oorspronkelijk komt de rode zonnehoed uit Noord-Amerika. De Indianen gebruikten de wortel van deze plant ter ondersteuning van de wondgenezing, bij insectenbeten, slangenbeten en koorts. Soms pasten zij ook de bovengrondse delen van de plant toe. De blanke kolonisten namen het gebruik van de plant over. Omstreeks 1870 bracht de Duitser Meyer in de Verenigde Staten voor het eerst een Echinacea-preparaat op de markt onder de toepasselijke naam “Meyer’s Blood Purifyer”. Hij kende aanvankelijk niet eens de naam van de plant waar hij mee werkte, maar was wel overtuigd van de werkzaamheid ervan en moet intuïtief hebben aangevoeld dat de plant een belangrijke rol speelt bij aandoeningen die gepaard gaan met ontstekingen, koorts en sepsis. Hij liet de plant identificeren door de gebroeders Lloyd en zij ontdekten dat de “onbekende” plant de Echinacea angustifolia was, dezelfde plant die bij de Indianen zo geliefd was. De gebroeders Lloyd besloten een plantaardig preparaat te vervaardigen op basis van Echinacea angustifolia. Aan het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw was dit product ongekend populair in de Verenigde Staten. De naam van de plant is vermoedelijk afgeleid van het Griekse “Echinos”, hetgeen “egel” betekent en verwijst naar de (k)egelvormige bloem.  

Echinacea behoort tot de composietenfamilie. Er blijken maar liefst negen verschillende Echinacea soorten te bestaan. De echte Echinacea angustifolia is zeldzaam en wordt pas sinds kort weer in Europa en Noord-Amerika gekweekt. In Nederland komt Echinacea angustifolia in het wild helemaal niet voor. Vooral in botanische tuinen wordt tegenwoordig de Echinacea purpurea gekweekt. Deze  bloeit de hele zomer en wordt in de maanden augustus en september druk bezocht door bijen en hommels. 

Werkzame bestanddelen 

Alkaloïden, alkylamiden (ten minste 20 verschillende), polysachariden, inuline (5-8%), glycosiden, terpenoïden, betaïne, phytosterolen, hars, betaïne (0.8-1.0%), etherische oliën (1.25%) 

Hydrofiele componenten 

Tot de hydrofiele componenten behoren de koffiezuurderivaten welke met name in de wortels van de planten te vinden zijn. 

• De belangrijkste component in Echinacea angustifolia is echinacoside, in Echinacea purpurea komt deze stof niet voor. Alleen Echinacea angustifolia bevat daarnaast het kinazuurderivaat cynarine. 
• In de bovengrondse delen van Echinacea purpurea is cichorinezuur een belangrijkste werkzame stof. Vooral in de bloemen (tot 3%) komt verhoudingsgewijs veel cichorinezuur voor. Cichorinezuur is echter een tamelijk instabiele stof. Al tijdens het bereidingsproces kan deze stof worden afgebroken waardoor het cichorinezuur gehalte in verschillende preparaten sterk kan wisselen. Op zich heeft cichorinezuur een immunostimulerende werking, het stimuleert de fagocytose. 

 Lipofiele componenten 

• Tot de lipofiele componenten behoren de alkylamiden, die met name in de bloemen van Echinacea purpurea in een hoog gehalte voorkomen, duidelijk hoger dan bij Echinacea angustifolia. De alkylamiden hebben een lokaal anaestheserend effect op de tong (“tingling sensation”) dat reeds in de Noord-Amerikaanse volksgeneeskunde werd gezien als teken van een goede kwaliteit van de plant. Voor alkylamiden toonde men door in vitro- en in vivo studies fagocytose stimulerende werkingen aan. Tevens remmen enkele alkylamiden de clyclo-oxygenase en /of 5-lipoxygenease en werken hierdoor ontstekingsremmend. 

• Daarnaast is door onderzoek een polysacharidencomplex in de plant herkend met een cortisonachtige werking. Enkele polysachariden uit bovengrondse plantendelen van Echinacea purpurea oefenen een fagocytose stimulerende werking uit. 
• De glycoproteïnen en glycoproteïne-polysachariden uit Echinacea extracten stimuleren de B-cel activiteit en zetten macrofagen aan tot de secretie van interleukine. 

Extracten die zijn samengesteld uit de bovengrondse delen van Echinacea purpurea zijn conform de monografie van de WHO gestandaardiseerd verkrijgbaar met minimaal 4% polyfenolen. Polyfenolen zijn bestanddelen met een weerstandverhogende werking. De adviesdosering ligt tussen de 500 en 1000 mg per dag. Extracten bereid uit de wortels van Echinacea angustifolia zijn conform de monografie van de WHO gestandaardiseerd verkrijgbaar met minimaal 4% echinacoside. 

De farmacologische eigenschappen die het meest uitgebreid onderzocht worden en in moderne monografieën (WHO) of wetenschappelijke publicaties uitvoerig worden beschreven, betreffen voornamelijk de farmacologische eigenschappen van werkzame bestanddelen van bovengrondse Echinacea purpurea plantendelen (herba) en werkzame bestanddelen uit de wortels (radix) van Echinacea angustifolia. De meest uitvoerig beschreven farmacologische eigenschappen van Echinacea purpurea en Echinacea angustifolia bij oraal gebruik zijn: 

• immunostimulerende werking  
• stimulering van de fagocytose  
• verhoging van de properidinewaarden  
• verhoogde mobiliteit en productie van leukocyten  
• verhoogde activiteit van T-lymfocyten, NK-cellen en macrofagen  
• verhoogde productie van cytokinen als interferon en interleukine  
• antivirale werking  
• Hyaluronidase-remmende werking  
• antibacteriële werking  
• fungicide eigenschappen 

Zowel de werkzame bestanddelen van wortels van Echinacea angustifolia als de werkzame bestanddelen van de bovengrondse delen van Echinacea purpurea zijn van invloed op de immunostimulerende werking van de hieruit bereide extracten. Beide planten bevatten weliswaar enkele overeenkomstige werkzame bestanddelen, maar bevatten onmiskenbaar ook afzonderlijke bestanddelen.  
 
Opmerkelijk hierbij is te noemen dat elk afzonderlijk werkzaam bestanddeel een specifieke invloed heeft op een bepaald aspect van het uiterst ingewikkeld en complex immuunsysteem. Deze invloed wordt niet alleen bepaald door de farmacologische samenstelling van de desbetreffende werkzame component, maar ook door het gebruikte plantendeel en de Echinacea soort.  
 
Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat er sprake is van zowel een synergistische- als complementaire activiteit van de aanwezige werkzame bestanddelen, met als gevolg dat verschillende delen van het immuunsysteem tegelijkertijd op directe wijze c.q. door inductie geactiveerd worden. Men zou kunnen spreken over een uitgebalanceerde "kettingreactie". 
 
In feite berust de immunostimulerende werking op drie principes: 

• Activering van de fagocytose en activering van de werking der fibroblasten  
• Verhoging van de bronchiale activiteit
• Toegenomen mobiliteit van de leukocyten

Het meeste onderzoek is gedaan met perssap van Echinacea purpurea. In een dubbelblind placebogecontroleerd onderzoek bij patiënten met griep kreeg de ene groep een alcoholextract van Echinacea purpurea en de andere groep een placebo. Bij de hoogste dosering van 900 mg per dag constateerden de onderzoekers een duidelijk verschil in vergelijking met de placebogroep; een dosering van 450 mg per dag bleek echter geen effect te hebben. 

 De “Kommission E” in Duitsland heeft voor het perssap van de bovengrondse delen van Echinacea purpurea een positieve therapie aanbeveling gedaan bij recidiverende luchtweginfecties, recidiverende infecties van de afvoerende urinewegen, griepinfecties en slecht genezende oppervlakkige wonden (uitwendige toepassing). 

Op basis van klinische studies noemen verschillende, gerenommeerde auteurs de volgende indicaties: 

• griep, koorts, verkoudheid, sinusitis, hoest, bronchitis 
• ontstekingen in mond- of keelholte 
• infecties aan de urinewegen  
• recidiverende candidiasis 
• profylaxe t.a.v. infecties aan de bovenste luchtwegen 
• profylaxe t.a.v. algemene infecties 
• profylaxe voor patiënten met een verzwakte weerstand 

Coronavirus en Covid-19 
Echinacea purpurea wordt vaak gebruikt bij een infectie van de bovenste luchtwegen. Vooral aan kinderen wordt het vaak gegeven. Echinacea purpurea heeft een preventieve werking tegen virale infecties en is dus prima om gedurende de hele winterperiode in te nemen. Dit ondersteunt het adequaat en efficiënt reageren van het immuunsysteem indien het in contact komt met een virus. Er is momenteel een sterk onderbouwde hypothese dat Echinacea purpurea zelfs preventief zou werken tegen het nieuwe coronavirus, SARS-CoV-2. In vitro onderzoek heeft reeds aangetoond dat SARS-CoV-2 kan worden geïnactiveerd door Echinacea purpurea. 

Terughoudendheid met het gebruik van Echinacea producten is geboden bij patiënten die immunosuppressie ondergaan (transplantatie). Het gebruik van Echinacea purpurea-angustifolia extracten wordt ontraden tijdens de zwangerschap en lactatieperiode en is gecontra-indiceerd bij een bestaande overgevoeligheid voor Echinacea-soorten (composietenfamilie). 
 
Tot op heden is niet door middel van wetenschappelijke studies of klinische onderzoeken aangetoond dat langdurige inname van Echinacea een schadelijke of nadelige invloed uitoefent op de werking van het immuunsysteem, dan wel zou leiden tot gewenning of uitputting van het immuunsysteem. 

Aan immunostimulatie kunnen enkele risico’s verbonden zijn: er kan een verslechtering optreden bij auto-immuunziekten en er kunnen allergische reacties ontstaan. Hierover zijn echter nog geen concrete gegevens beschikbaar. In de literatuur wordt vermeld dat bij extreem hoge doseringen misselijkheid of duizeligheid kan optreden. 

Echinacea kan invloed hebben op de CYTOCHROME P450-familie en zou invloed kunnen hebben op de verwerking van medicatie door CYP1A2 en CYP3A4 en op immunosuppressieve medicatie. Raadpleeg een deskundige wanneer naast gestandaardiseerde Echinacea extracten nog andere reguliere of natuurgeneesmiddelen worden ingenomen.

Ondersteunen immuunsysteem:  

Kinderen van 3-10 jaar:  3 - 4 maal per dag 15 - 20 druppels tinctuur van Echinacea purpurea

Kinderen > 10 jaar en volwassenen: 2 x daags 500 mg extract van Echinacea purpurea en angustifolia

Brush, Julie, Elissa Mendenhall, Alena Guggenheim, Tracy Chan, Erin Connelly, Amala Soumyanath, Randal Buresh, Richard Barrett, en Heather Zwickey. ‘The Effect of Echinacea Purpurea, Astragalus Membranaceus and Glycyrrhiza Glabra on CD69 Expression and Immune Cell Activation in Humans’. Phytotherapy Research: PTR 20, nr. 8 (augustus 2006): 687–95. https://doi.org/10.1002/ptr.1938. 

Todd, Daniel A., Travis V. Gulledge, Emily R. Britton, Martina Oberhofer, Martha Leyte-Lugo, Ashley N. Moody, Tatsiana Shymanovich, e.a. ‘Ethanolic Echinacea Purpurea Extracts Contain a Mixture of Cytokine-Suppressive and Cytokine-Inducing Compounds, Including Some That Originate from Endophytic Bacteria’. Onder redactie van Horacio Bach. PLOS ONE 10, nr. 5 (1 mei 2015): e0124276. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0124276. 

ResearchGate. ‘(PDF) Echinacea Purpurea to Treat Novel Coronavirus (2019-NCoV)’. Geraadpleegd 15 september 2020. https://www.researchgate.net/publication/341161537_Echinacea_purpurea_to_treat_Novel_Coronavirus_2019-nCoV. 

Signer, Johanna, Hulda R. Jonsdottir, Werner C. Albrich, Marc Strasser, Roland Züst, Sarah Ryter, Rahel Ackermann-Gäumann, e.a. ‘In vitro virucidal activity of Echinaforce®, an Echinacea purpurea preparation, against coronaviruses, including common cold coronavirus 229E and SARS-CoV-2’. Virology Journal 17, nr. 1 (9 september 2020): 136. https://doi.org/10.1186/s12985-020-01401-2.