Hormonale problemen zonder hormonale oorzaak, waar gaat het mis?

Hormonale klachten kunnen zowel bij mannen als vrouwen voorkomen en zijn het gevolg van veranderingen in de hormoonspiegels van het lichaam. Deze veranderingen kunnen natuurlijk zijn, zoals tijdens de menstruatiecyclus, zwangerschap en menopauze, of ze kunnen optreden als gevolg van een hormonale disbalans. Een dergelijke disbalans is weliswaar niet altijd een echt hormonaal probleem maar eerder het gevolg van dysfuncties ter hoogte van andere organen of systemen zoals de lever, het immuunsysteem of het metabole systeem. 

Hormonale klachten

Hoewel veel meer hormonen allerhande processen aansturen in ons lichaam hebben we het bij ‘hormonale klachten’ over verstoringen in de huishouding van de steroïdhormonen zoals oestrogeen en testosteron.

Enkele veelvoorkomende hormonale klachten bij vrouwen zijn:

Menstruatieproblemen: Dit omvat symptomen zoals onregelmatige menstruatie (oligomenorroe), hevige bloedingen (menorragie), pijnlijke menstruatie (dysmenorroe) en het uitblijven van de menstruatie (amenorroe).

Premenstrueel syndroom (PMS): Veel vrouwen ervaren fysieke en emotionele symptomen, zoals stemmingswisselingen, prikkelbaarheid, gevoelige borsten, opgeblazen gevoel en vermoeidheid, vóór de menstruatie. Bij ernstige psychische klachten spreekt men ook van premenstrueel dysfore stoornis (PMDD).

Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS): Dit is een hormonale aandoening waarbij kleine cysten zich vormen op de eierstokken, wat kan leiden tot onregelmatige menstruatie, overmatige haargroei, acne en fertiliteitsproblemen.

Hormonale migraine: Sommige vrouwen ervaren migraineaanvallen die verband houden met hormonale schommelingen, zoals vlak voor of tijdens de menstruatie.

Hormonale acné: Dit is een soort acné die zich uit als puistjes die al dan niet ontstoken zijn en die ontstaan of erger worden door hormonale schommelingen.

Menopauze: Dit is de fase waarin de menstruatie permanent stopt, meestal rond de leeftijd van 45-55 jaar. Vrouwen kunnen symptomen ervaren zoals opvliegers, nachtelijk zweten, stemmingswisselingen, vaginale droogheid en slaapproblemen.

Verstoorde leverfunctie als oorzaak van hormonale problemen

Allerhande hormonale problemen kunnen ontstaan als gevolg van het niet goed functioneren van bepaalde leverfuncties. Zo worden hormonale migraine en hormonale acné al eeuwenlang geassocieerd met een verminderde ontgiftingscapaciteit van de lever en dat blijkt ook uit recent onderzoek [1].

Eén belangrijke taak van de lever is namelijk het conjugeren van steroïdhormonen. Testosteron dient een glucuronidering te ondergaan terwijl oestrogeen gemethyleerd moet worden in de hepatocyten zodat deze hormonen tijdig geïnactiveerd en afgevoerd kunnen worden.
Vooral de methylering blijkt in de praktijk vaak verstoord te zijn.

Wat is levermethylering en hoe werkt het?

Levermethylering verwijst naar het proces waarbij een methylgroep wordt toegevoegd aan verschillende verbindingen in de lever. Dit proces wordt gereguleerd door specifieke enzymen die betrokken zijn bij de methyleringsreacties die op hun beurt afhankelijk zijn van een voldoende aanvoer van specifieke vitaminen zoals folaat, B12, B2 en B6. Daarnaast zijn ook methionine, choline en betaïne nodig voor een optimaal methyleringsproces.

Het toevoegen van methylgroepen aan een substraat aan de hand van deze methylatiecyclus beïnvloedt de activiteit en de afbraak van steroïdhormonen zoals oestrogenen.

Levermethylering kan bijvoorbeeld de hormoonactiviteit versterken door het hormoon te beschermen tegen afbraak, waardoor het langer actief blijft in het lichaam. Aan de andere kant kan levermethylering ook de afbraak van hormonen bevorderen, waardoor hun activiteit wordt verminderd. Dit is afhankelijk van het specifieke hormoon en de methylatiepatronen.

Wat gebeurt er als de levermethylering verstoord is?

Even evenwicht in levermethylering is van belang voor een goede hormonale balans in het lichaam [2]. Verstoringen in de levermethylering kunnen leiden tot hormonale onevenwichtigheden en kunnen bijdragen aan verschillende gezondheidsproblemen. Bijvoorbeeld, wanneer de methylering van oestrogenen wordt verminderd, kunnen ze zich ophopen in het lichaam en leiden tot overmatige hormonale activiteit wat aanleiding geeft tot klachten die allen vallen onder de noemer ‘oestrogeendominantie’. Anderzijds, wanneer de methylering van hormonen wordt verhoogd, kan dit leiden tot een verminderde hormonale activiteit.

Deze verstoring kan ontstaan door een tekort aan één van de cruciale vitaminen voor deze cyclus, namelijk folaat, B6, B2, B12 of choline [3]. Tekorten kunnen ontstaan door een ontoereikende inname, een verhoogd verbruik, een verstoorde opname of door een genetische mutatie in het gen dat codeert voor het enzym methyltetrahydrofolaatreductase wat leidt tot een traag werkend enzym in de folaatcyclus, een cyclus die onlosmakelijk verboden is met de methylatiecyclus [4].

Hoe weet ik of de levermethylering verstoord is?

Problemen met het methyleren van oestrogenen kan je in kaart brengen aan de hand van een urinetest die de metabolieten van oestrogeen meet. Een verstoorde verhouding tussen hydroxy-oestrogeen en methyl-oestrogeen wijst op een verstoorde methylatie van het hormoon ter hoogte van de lever.

Meer weten of de werking van de lever en hoe je deze orthomoleculair kan behandelen? Lees dan dit artikel.

Verstoord immuunsysteem als oorzaak van hormonale problemen

Ook het immuunsysteem speelt een belangrijke rol in bepaalde processen die doorgaans als ‘hormonaal’ worden bestempeld zoals de menstruatie. Het tijdstip van menstrueren wordt inderdaad hormonaal gereguleerd, maar de duur, pijnlijkheid en hoeveelheid bloedverlies is een immunologische kwestie.

Het afbreken van het baarmoederslijmvlies gebeurt namelijk door immuuncellen die ten tijde van de menstruatie gaan infiltreren in het baarmoederslijmvlies. Deze immuuncellen maken prostaglandines vrij die nodig zijn voor de afbraak van het baarmoederslijmvlies.

Prostaglandines en pijnlijke menstruaties: de oorzaak aanpakken

Een overmatige vrijgave van prostaglandines kan leiden tot overvloedige en pijnlijke menstruaties. Dit probleem wordt vaak verholpen door het gebruik van hormonale anticonceptie waardoor een normale menstruatie uitblijft. Een dergelijke interventie biedt natuurlijk geen echte oplossing voor het probleem en brengt op zijn beurt weer onnodige gezondheidsrisico’s met zich mee.

Interessanter is om op zoek te gaan naar de oorzaak van deze overmatige prostaglandineproductie.

Waarom kan er een overmatige vrijgave zijn van prostaglandines in de baarmoeder bij menstruatie?

Er was al een systemische inflammatie aanwezig zoals het geval is bij een chronische laaggradige ontsteking of een meta-inflammatie [5].

Er is onvoldoende omega-3 ter beschikking om de inflammatie tijdig te remmen en te reguleren [6].

Er is onvoldoende vitamine E ter beschikking om de prostaglandines af te breken [7].

Er is onvoldoende vitamine D ter beschikking om de ontstekingsreactie adequaat te reguleren [8].

Immuuncellen zijn cortisolresistent geworden door langdurige inflammatie of langdurige stress [9].

Dysbiose in het microbioom zorgt voor een gedaalde immuuntolerantie, een toegenomen pro-inflammatoire status en zorgt zelfs voor een veranderde metabolisering van hormonen [10].

Het aanpakken van deze oorzaken is een duurzame manier van het behandelen van menstruatieproblemen.

Verstoorde bloedsuikerregulatie als oorzaak van hormonale problemen

Verstoringen in de bloedsuikerregulatie uiten zich vaak in een gedaalde glucosetolerantie als gevolg van een verminderde gevoeligheid voor insuline. Deze resistentie voor insuline leidt tot hyperglycemie, hyperinsulinemie en een verhoogde vrije IGF-1 in de bloedbaan.

Deze situatie kan ontstaan door een ongezonde leefstijl met veel ultra-bewerkte voeding, suikers, te weinig beweging en chronische stress.
Vermoeidheid en overgewicht kunnen hieruit ontstaan, maar ook hormonale problemen kunnen de kop opsteken. Zo zijn ziektebeelden zoals PMS [11], PCOS en hormonale acné rechtstreeks in verband gebracht met een verstoorde bloedsuikerregulatie met een hyperinsulinemie.

"De gevoeligheid voor insuline fluctueert in fysiologische omstandigheden mee met de maandelijkse hormonale cyclus van een vrouw in haar vruchtbare jaren. De gevoeligheid voor insuline neemt af naarmate de productie van progesteron toeneemt. Dat betekent dat een vrouw in het eerste deel van de cyclus, tijdens de folliculaire fase, gevoeliger is voor insuline dan in het tweede deel van de cyclus, namelijk de luteale fase. Dat komt omdat het lichaam zich in het tweede deel van de cyclus reeds voorbereidt op een mogelijke zwangerschap. Insulinegevoeligheid van de grote metabole organen van de moeder neemt dan af omdat de glucose grotendeels voor het ongeboren kind bestemd zou moeten zijn. Een gezonde en flexibel fluctuerende gevoeligheid voor insuline die haarfijn is afgestemd op de menstruatiecyclus is een must voor elke vrouw!"

- Fien Demeulemeester

Verstoringen in de bloedsuikerregulatie leiden vaak tot verhoogde concentraties aan insuline en IGF-1 in de bloedbaan. Insuline en IGF-1 verstoren op hun beurt de hormonale huishouding op meerdere manieren. Zo kan overtollig vrij IGF-1 in de bloedbaan de follikels in de eierstokken aanzetten tot overmatig veel androgeenproductie. Een mechanisme wat leidt tot PCOS [12]. Vervolgens zorgen overmatige insuline en IGF-1 voor excessieve androgeenproductie in de talgklieren van de huid, iets wat kan leiden tot het ontstaan van acné [13]. Deze acné neemt vaak toe in de periode rond de menstruatie als gevolg van een daling in oestrogeen, een sterke antagonist van androgenen. Deze vorm wordt dan hormonale acné genoemd.

Kennis in de praktijk

Hormonale klachten kunnen veel vormen aannemen en komen vaak voor. Doorgaans gaat men dan op zoek naar oorzaken in het gynaecologische veld of tracht men de hormonale huishouding te beïnvloeden met onder meer hormonale contraceptiva. In onze visie is het vooral aangewezen op zoek te gaan naar de oorzaak van de hormonale problemen.

Deze oorzaken kunnen te vinden zijn in andere systemen en organen zoals de lever, het immuunsysteem, het stress-systeem of de bloedsuikerregulatie.

Met aangepaste voeding, leefstijlinterventies en de geschikte suppletie kunnen hormonale problemen duurzaam en op een integrale manier worden verholpen

Samenvatting van de stoffen

Stoffen die nodig zijn voor een juiste omzetting van hormonen waardoor hun activiteit goed gereguleerd wordt:

• Folaat (in de vorm van 5-MTHF)
• Vitamine B12 (in de vorm van methylcobalamine en adenosylcobalamine)
• Vitamine B2 (in de vorm van riboflavine)
• Vitamine B6 (in de vorm van pyridoxaal-5-fosfaat)
• Choline
• Betaïne (in de vorm van betaïne anhydraat)
• Methionine

Stoffen die nodig zijn voor een normale menstruatie:

• Omega-3 vetzuren (EPA en DHA)
• Vitamine E (in de vorm van d-alfa-tocoferol)
• Vitamine D3 (in de vorm van cholecalciferol)
• Daarnaast ook belangrijk: Geen aanhoudende stress, een gezond microbioom en geen aanhoudende laaggradige ontstekingen
  
  

Bronnen

1. Zhong G wei, Li W, Luo Y hong, Chen G lin, Yi Z jia, Hu J jun, et al. [Herbs for calming liver and suppressing liver-yang in treatment of migraine with hyperactive liver-yang syndrome and its effects on lymphocyte protein expression: a randomized controlled trial]. Zhong Xi Yi Jie He Xue Bao. 2009 Jan 1;7(1):25–33.
2. Kim R, Nijhout HF, Reed MC. One-carbon metabolism during the menstrual cycle and pregnancy. PLoS Comput Biol. 2021 Dec 16;17(12):e1009708.
3. Ducker GS, Rabinowitz JD. One-Carbon Metabolism in Health and Disease. Cell Metabolism. 2017 Jan;25(1):27–42.
4. Liew SC, Gupta ED. Methylenetetrahydrofolate reductase (MTHFR) C677T polymorphism: epidemiology, metabolism and the associated diseases. Eur J Med Genet. 2015 Jan;58(1):1–10.
5. Puder JJ, Blum CA, Mueller B, De Geyter C, Dye L, Keller U. Menstrual cycle symptoms are associated with changes in low-grade inflammation. Eur J Clin Invest. 2006 Jan;36(1):58–64.
6. Mohammadi MM, Mirjalili R, Faraji A. The impact of omega-3 polyunsaturated fatty acids on primary dysmenorrhea: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. European Journal of Clinical Pharmacology. 2022 May 1;78:1–11.
7. Alikamali M, Mohammad-Alizadeh-Charandabi S, Maghalian M, Mirghafourvand M. The effects of vitamin E on the intensity of primary dysmenorrhea: A systematic review and meta-analysis. Clinical Nutrition ESPEN. 2022 Dec 1;52:50–9.
8. Ismael N, Mohamed S, Hamad ZS, Muhammad K, Alkhammas M, Al Meslamani AZ, et al. Effect of Vitamin D in the Resolution of Menorrhagia and Irregular Menstrual Cycle. Teikyo Medical Journal. 2021 Dec 1;44:2799–806.
9. Shapley M, Jordan K, Croft P. Increased vaginal bleeding and psychological distress: A longitudinal study of their relationship in the community. BJOG : an international journal of obstetrics and gynaecology. 2003 Jul 1;110:548–54.
10. He S, Li H, Yu Z, Zhang F, Liang S, Liu H, et al. The Gut Microbiome and Sex Hormone-Related Diseases. Front Microbiol. 2021 Sep 28;12:711137.
11. Akturk M, Toruner F, Aslan S, Altinova AE, Cakir N, Elbeg S, et al. Circulating insulin and leptin in women with and without premenstrual disphoric disorder in the menstrual cycle. Gynecological Endocrinology. 2013 May 1;29(5):465–9.
12. Niu J, Lu M, Liu B. Association between insulin resistance and abnormal menstrual cycle in Chinese patients with polycystic ovary syndrome. Journal of Ovarian Research. 2023 Feb 23;16(1):45.
13. Arora MK, Yadav A, Saini V. Role of hormones in acne vulgaris. Clinical Biochemistry. 2011 Sep;44(13):1035–40.